Vicente Huici
Mertxeri
“Aber ich lebe nur von den Zwischenraümen...”
Peter
Handke, idazle austriarraren lana, narrazioa, antzerkia, poesia, dietarioa,
erreportaia eta zinemaren bideetan hedatzen
da, sormen eta auto-erreflexioaren arteko konbinaketa zintzo batean[2].
Hala ere
, eta eleberrigiletzat ezagunago den
arren, berak ez du eleberririk idazten, XIX. mendean sortu zen eleberri
ereduaz ari bagara eta eleberria espazio
eta denboraren narrazioa jarraia eta homogeneotzat badaukagu eta, funtsean, ekintza eta zentzuaren
batasuna duen eleberritzat ari bagara.
1.- Intriga
gabeko narrazioa.
Aspektu
hau askotan komentatu du Peter Handke berak : “ Idazten nuenari ezin nion inoiz deitu , kontzientzia
garbiarekin, eleberria ... Nik beti ikusi izan dut nire lana narrazio luze bat bezala ” [3] ( A,97) [4]. Eta , egia, Handkek idazten duena, narrazioak dira, eta ,
konkretuki, intriga gabeko narrazioak.
Eleberri
konbentzionaletara ohituetakoei ezinezko, eta, beharbada, irakurgaitz iruditzen
zaie intriga gabeko erregistro narratibo bat daitekeenik, intriga eta
narrazioa beti elkarrekin agertu behar
direla suposatzen dutenez. Eta , noski, irakurle ( eta idazle) bakoitzak ba du
bere eskubidea suposizio guztiak egiteko eta Josep Plak deitzen zituen “ jende
helduarentzako ipuinak” dastatzeko. Baina hau ez da Handkeren kasua.
Eta
horrek ez du esan nahi Stendhal edo
Flaubertek egindako lana edo gaur egiten
diren eleberriak Handkeri gustatzen ez
zitzaizkionik , ez bada bere idazkerak, kontzienteki, beste egitura molde bat hautatu duela
bere bilakaerarako.
Gure gizarteetan, intrigadun narrazio txiki
moduan , telebistek bateratua banatzen duen ohizko kronikatik arras aldentzen
den egitura moldea : “ Zer daki,
egiazki, errealitateari buruz irudi bat, besterik jasotzen ez
duenak, edo, telebistetan
agertzen diren berrietan bezala, irudi
baten laburdura, edo, sare telematikoen kasuetan, laburdura baten laburdura
jasotzen duenak? “ ( WR,33).
Beste
egitura molde bat Historiaren ekarpenekin alderatu ezkero, aldendu egiten
baita Historiatik lerratutako egitura dramatikotik ere , zentzu bateratu
batean – sarritan kolektiboa eta
kolektibogarria – gaur egun Deus-in-terra
den Estatua nola edo hala legitimatzeko edozein eskarmentu subjektibo suntsitu
nahi duen egitura dramatikotik: “ Eta
, orduan, indignazioa agertzen da, edo,
askoz hobeto, amorrua, eta haien bizitzetarako Historia behar dutenek,
hustasun existentzial horiek,
madarikatzen ditu, eta , gainera,
bere historia propioa ukatzen du ...” ( KG, 79).
Intriga
gabeko narrazioa egiteko asmoa garbi uzten da Die Geschichte des Bleistifts
lanean Handkek idatzi zuen aipamen
honetan: “ Haikuek[5] egindako epopeia bat,
haikuak bata bestearekin kateatuz;
argudio barik, intriga barik, dramatismo barik, eta, dena dela, narratiboa; ez
zait bururatzen ezer bikainagorik ” (
GB, 51).
Handkek,
bere proiektu narratiboa ez-eleberrikoa
aurrera eramateko erabiltzen dituen prozedurak hiru dira funtsean.
Lehenbizikoa,
eredu narratibo konbentzionaletan
dramatismoa hustea, “
planteamendua-korapiloa-amaiera” eskema
klasikoa suspendituz. Holan, nahiz eta batzuetan “formazio-eleberri” [ Bildungsroman/Entwicklungsroman] eredua erabili, Langsame
Heimkehrek hasitako tetralogian egin zuen bezala , Handkek distantzia egoki bat hartu ohi du ikuspuntu narratibo ezberdinetan giltzatua, niaren
apologia bat ez egiteko, eta, “
babestutako kontzientzia burgesaren egozentrismo oroipentsua eta
gogorapen plazerra” ( GW, 94)
aparte uzteko.
Beste
alde batetik, hustuketa horrek ez du , helburutzat , eredu konbentzional horiek desegitea, Musilek
edo Joycek egin zutenez, Handkek ez duelako nahi ez eleberri ez
anti-eleberririk – “ super-eleberri itzel horiek! “ ( A, 35) – idaztea.
Bigarren
prozedura, Budismo-Zen[6]
praktikan erabilitako Koan hastapenaren aplikazio iaioa da. Hastapen
horren mamia, aurrez planteatutako oso aspektu inportantearekiko arreta haustea da, pentsatu gabeko irtenbide harrigarri bat
hartzerakoan.
Askotan
erabili ohi du desbideratze hastapena , nabarmenki Langsame Heimkehr edo Der Chinese
des Schmerzes lanetan, baina baita beste hainbat idazkietan ere, intrigara konturatu
barik ez ailegatzeko helburuarekin.
Handke berak komentatu zuen, Hervé Guibertek egindako elkarrizketa batean: “ Cuando creo en mi
relato ese espacio que puede acoger la desviación, siento que estoy en el buen
camino... Es un descanso, porque el peso del discurso se relaja”[7] .
Gainera,
prozedura horrek eten egiten du hurbilketa narratiboei darien diskurtso
tradizional konbentzionalaren kutsu zurrun eta transzendentala: “
Desbideratzearen artea, artearen benetako desbideraketa gisara” ( WR, 135).
Azkenengo
prozedura , konkretuaren narrazioa mamitzat
hartzea da. Konkretua intriga barik agertzen da, baina nahikoa da
idazketaren bultzada pizteko. Hona hemen , berriro, Handkeren hitzak: “
Deskribapen bat egiten denean, mirespenaren lekukotasuna ematen da. Ondoko
objektuen aurrean, ikusten eta etzuntzen denaren aurrean, mirespena eta
berotasuna ateratzen dira... Zuhaitza, mutikoa, agurea, jendea, autobus batean
bidaiatzea, dena... Niri konkretua interesatzen zait, besterik ez, eta
konkretuarekin idazteko gogoa hasten da” [8] .
Narrazioa
bihurtzen da , orduan , konkretutik oso
gertu den diskurtso bat, non zentzuen
aurremugetara itzultzea ia ezinezkoa den .
Zalantza
barik, hirugarren prozedura hau, oso hurbil dago errealitatearen aurreko
irudiak suspenditzeko ahalmenetik – epoje fenomenologikoa bailitzan –.
Honela lortzen da , Handekeren iritziz beharrezko den , arreta pausatua : “ Gizakiaren egoera
inportantena atsedena da, baretasunean
ohi daitekeen arreta , onartzeko eta
jasotzeko gaitasuna, epopeia somatzean
ikustea...” ( A, 42).
Prozedura
hiru hauen bidez konposa dezake Handkek
intriga gabeko egitura narratiboa . Ikusteko geratzen dena , orain, horretarako idazlearentzat zein idazkeraren mota izan daitekeen egokiena,
2. – Idazkera
berria.
Handkeren
idazketak baditu oso ezaugarri bereziak.
Alde batetik, genero-artekotasuna da , non, idazketa narratiboa oinarritzat
hartuz , zabaldu egiten den “ poemaranzko joerarekin edo poemaren eta gai dramatikoaren
aukerarekin berarekin” (A, 98). Alderdi hau ikusteko, Langsame Heimkehrek
hasitako tetralogia, berriro, oso
emankorra da: lehenbiziko zatia hirugarren pertsonak egindako narrazioa da,
espazio eta denborari buruzko burutazioak[9] bigarren pertsonak
asmatuak izanik; bigarren zatia – Die Lehre der Sainte- Victoire – lehenbiziko pertsonak egindako bidai
kontakizun batez aurkezten da, arteari
dagozkion meditazioak sakabanatuz ; Kindergeschichtek – hirugarren zatia – kondua hartzen du,
berriz, gurasoen eta semeen arteko harremanetatik ibiltzen. Azkenengo zatia
- Über die Dörfer – poema dramatiko bat da.
Bigarrenez,
Handkeren idazketan irudiak dira nagusi , eta ez darabiltza kontzeptuei lotzen zaizkien hitzak
“ kontzeptuek ematen duten
bakuntzea eta osotasun asmoa ekiditeko “
( AW, 74).
Irudiek
aurrera ekartzen dituzte errealitateri
buruzko ikuspuntu ezberdinak eta
errealitate ezberdinak . Kontzeptuek, aitzitik, abstrakzio baten produktua
direnez , errealitateari buruzko ikuspuntu ezberdinak batzen dituzte eta,
orduan, “ narratiba idazteko lehenbiziko oztopoa bihurtzen dira” ( AW, 74).
Horrexegatik,
esaten du Handkek, “ idazterakoan,
ikusten baldin badut ateratzen ari zaidala kontzeptu baten hasiera , buelta bat ematen dut, ahal bada,
beste norabide bat hartu , inguru ezberdin baterantz joateko” ( AW, 74). “ Egizu abstrakzioa, hori bada aukera bakarra eta
horren ondorioa ederra bada” ( GB, 81 ) esaten du Handke
berak beste leku batean.
Handkeren
idazketaren bigarren ezaugarri honen ondorio zuzena irakurleei irudien
bidez hausnar araztea ez
kontzeptuen bidez , eguneroko bizitzaren agerpideak jasotzeko: “ Inolako irakurketak
ez du inolako zentzurik eguneroko esperientzia barea ez baldin ba du irakasten”
( GB, 215) .
Hirugarrenez,
Handkeren idazketa, mimesirik planteatzen ez duen idazketa da. Orduan, idazketa honek ez dauka, helburutzat , errealitatea
imitatzea , errealitate faktikoaren aurrean
beste hitzkuntz-errealitate bat
ipintzea baizik. Izan ere, errealitateari buruzko begiradak aldatu nahi dituen
idazketa artistikoa baita[10].
Puntu honetan,
Handkek Cézanneren teoriak[11] barneratu ditu, Die
Lehre der Sainte- Victoire lanean ,
protagonista baten bidez, aipatzen denez: “ Cézannek esaten zuen
berak ez zuela margotzen berezko
eran, baizik eta Naturaren pareko
pintura harmonikoa eginez ” ( LS, 64).
Gainera, idazketa era honek asmo bi, eta itxuraz elkarren arteko
aurkari direnak , dauzka. Alde batetik,
idaztera bultzatzen du irakurlea – “
Niretako hau da bikainena: beste bati
entzutea nire idazketak mugiturik hasi
zela idazten ” ( A, 73) – baina, beste alde batetik, Handekeren idazketak irakurtzea ( eta beste aldeko praktika
diskurtsiboa) lagatzera eramaten du
irakurleari, bizitzako munduan[12]
sartzeko: “ Liburu hoberenak, atseden
bat izateko, begirada altxatzeko ,
arnasa trankil hartzeko, paisaia ikusteko eta eguzki-printzak bainaturik
izateko – nahiz eta eguzkirik ez izan -
posibilitatea ematen duten liburuak dira” (
GB, 63).
Mundu bizirainoko itzulera honek
inguruan dauden gauzekiko arreta bikoizten du – “ Ordutan egongo nintzen geltoki batean kartel bati begira” ( A, 118 ) baina , baita
pertsonei ere : “ Ez naiz zurengana joaten ideia baten bidez, begirada behin eta berriz berriztatuz baizik”
( GB, 84 ). Eta itzulbide aktiboa da, oso ondo metaforizatua, Handkek egiten
duen ibilbide eta ibiltarien apologia iraunkorrean: “ Auzo periferikoetan barrena egindako ibilaldiek aurrez irudikatu gabeko inguru mapa bat jarri zidaten agirian ,
geroago, urteetan zehar
margotzen saiatu nintzena “ ( KG,
97 ).
Hau da, orduan, Peter Handkeren eginkizuna : intriga gabeko narratiba
baterako idazketa berria asmatzea. Intriga gabeko narratiba bat mundu biziranzko zubia eraikitzeko idazketaren bidez: “ Sarritan
esaten diot nere buruari: ez argitaratu ezer, baina , mesedez, ez
idazteari laga , loretokian zehar joaten den pinpilinpauxa ori horretaz,
bera arkeologo bat bihurtzen delako
zuretzat, zuhaitzak eta landarea hobeto ikus ditzazun ” [13].
e-posta: vhuici@bergara.uned.es
web-orrialdea: www.uned/ca-bergara/ppropias/vhuici
-.-
BIBLIOGRAFIA
[
A ] Aber ich lebe
nur von den Zwischenraümen ( 1987 ) Pero yo vivo solamente de los
intersticios. Diálogo con Herbert Gamper , Gedisa, 1990 .
[ AW ] Als
das Wünschen noch geholfen hat ( 1974) Cuando
desear todavía era útil,
Tusquets, 1983 .
[ CH ] Der Chinese des Schmerzes ( 1983 ) Le Chinois de la douleur, Gallimard,
1990 /El chino del dolor ,
Alfaguara, 1988.
[ GB ] Die Geschichte des Bleistifts ( 1982 ) / L
´Histoire du crayon, Gallimard, 1991 / Historia del lápiz. Materiales sobre el presente, Península, 1991
[ GW ] Das
Gewicht der Welt ( 1979 ) Le poids du monde, Gallimard, 1996 /
El peso del mundo,
Laia, 1984 .
[
KG ] Kindergeschichte ( 1981 )/ Histoire d´enfant, Gallimard, 1998, Historia
de niños, Alianza, 1986.
[ LH ] Langsame
Heimkehr ( 1979
)/ Lent retour , Gallimard,
1982 /Lento regreso Alianza,
1985.
[ LS ] / Die Lehre der
Sainte- Victoire ( 1980 )
[
UD] Über die Dörfer ( 1981 )
Par les villages, Gallimard,
1983 / Por los pueblos,
Alianza, Madrid, 1986 .
[
WR ] Eine
winterlichte Reise zu den Flüssen Donau, Save, Morawa und Drina ,oder Gerechtigkeit
für Serbien ( 1996 ) / Un voyage hivernal vers le danube, la save,
la morava, la drina , Gallimard, 1996/ Un viaje de invierno a los rios
Danubio, Save, Moravia y Drina o
Justicia para Serbia,
Alianza,1996 .
-.-
Vicente Huici, Bergarako UNEDeko irakaslea da eta
Peter Handkeri buruzko nazioarteko web-orrialdearen adar erromanikoaren
arduraduna - http://www.handkeromance.scriptmania.com.
1985ean Teoría del extraño movimiento (
25 haiku) argitaratu zuen.
( 2004ko ekainean agertu zen 35 Hegats literatur aldizkarian)
[1] .- Esker anitz Tere Irastortzari egindako
iradokizunegatik.
[2] .- Peter Handkeren bizitza
eta lanari buruz, ik., GOLDSCHMIDT,
G.- A. Peter Handke, Seuil, Paris 1988.; HUICI, V. “ Peter Handke: una escritura de la duración”, Bitarte, 14, 1998, 121-126 o.; “ Peter Handke: ¿ sugerencias desde una
narrativa antitrágica?”, El bienestar de
la cultura, Euskal Herriko Unibertsitatea, Bilbao, 2000, 291-299 o. Nazioarteko web-orrialdea: http://www.handke.scriptmania.com
[3] .- Aipamen guztiak, Vicente Huicik euskeratuak.
[4] .- Ik. Bibliografia.
[5] .- Haikuri buruz , ik. , adib., HUICI, V. “Una forma de la
contemplación ( dos notas sobre el haiku) “ , Bitarte, 5 zenb. , 1995, 109-116 o.
[6] .- Budismo-Zeni buruz, ik. , DESHIMARU, T. La práctica del Zen, Kairós, Barcelona,
1979; SUZUKI, D.T.- FROMM, E. Budismo zen
y psicoanálisis, FCE, Madrid, 1979.
[7] .- GUIBERT, H. “ Entrevista a Peter Handke”, Sur Exprés, 9 zenb. , apirila, 1988, 15 o.
[8] .- GARCIA-WETZLER, I. “Peter Handke en la carretera”, El País, 1989ko irailak 3, Libros sez. II o.
[9] .- Espazio eta denboraren gaietaz Handkeren lanetan, ik. PARDO, J. L. Sobre los espacios: pintar, escribir, pensar. Serbal, Barcelona, 1991; COMETA, M. “ Umbrales del abandono: espacio, tiempo y paciencia en Heidegger y Peter Handke”, Debats, 55 zenb. , martxoa, 1996, 54-65 o.
[10] . – Aspektu horretaz, ik : AZUA, F. “ El
lugar del cuento” , Claves, 78 zenb.
, 1997, 57-60 o.
[11] .- Ik. WITTENBERG, S. “ La mirada que pinta.
Escritura y pintura en Peter Handke”,
[12] .- Edmund Husserlen zentzuan. Ik. WR, 53.
[13] .- Ik. GUIBERT, zit. 18 o.